فرش دستباف ترکمن صحرا، با کیفیت و نقوش سنتی – کد 4/5

فرش دستباف ترکمن صحرا

فرش دستباف ترکمن صحرا گونه‌ای قالی و از صنایع دستی ترکمن‌ها است.
این فرش بیشتر در منطقه رازوجرگلان خراسان شمالی و همچنین در گنبد بافت می‌شود.
قالی بافی در میان مردم ترکمن همانند تمامی مردم فرش باف یک خصیصه و عادت همیشگی است.
ترکمن‌ها در فرش بافی استاد و ماهر هستند و با ذوق بسیار دستبافته‌های با ارزشی می‌بافند.
فرش‌های ترکمنی بر روی دستگاه‌های افقی(زمینی) و در اندازه‌های بین ۱تا ۱۲ متر مربع بافته می‌شوند.

رنگ در فرش ترکمن محدود است. رنگ‌هایی که سابقاً در فرش ترکمن استفاده می شده ۵ رنگ بوده است. شامل: سفید، سیاه، سبز تیره، لاکی تیره، لاکی متمایل به زرد. اما این ۵ رنگ بعدها توسط شخصی به نام نیاز محمد نیازی به ۱۲ رنگ رسید. رنگ‌هایی که اضافه شد شامل: طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره، طلایی، نخودی، آبی آسمانی بودند. در زیر موادی که رنگ‌ها را از آن‌ها می گرفته‌اند، ارائه می‌شود.

لاکی:گرد ریشهٔ روناس

قهوهای:پوست گردو+ریشه روناس

دارچینی:پوست گردو+روناس+پوست انار

نخودی:زاج سفید+پوست انار

طوسی یا موشی:زاج سیاه+پوست انار

مشکی:پوست گردو+نیل

زیتونی:پوست انار+برگ مو+پوست گردو

فرش دستباف ترکمن صحرا – تفاوت قالی بافی ترکمن

یکی از تفاوت‌های فرش ترکمنی دستباف با دیگر فرش‌‌های دستباف، دار قالی است.
ترکمن‌ها، از دار زمینی یا افقی استفاده می‌کنند.
دار‌های افقی از قدیمی‌ترین نوع دارها هستند.
وقتی بخشی از فرش بافته شود، بافندگان بر روی قسمت بافته شده می‌نشینند و باقی کار را پیش می‌برند.

عوامل اثر گذار بر قیمت فروش فرش دستباف ترکمن

جنس فرش دستباف

یکی از عوامل تاثیر گذار بر قیمت فروش فرش ترکمنی دستباف، جنس آن است. فرش‌ها از نظر جنس به چند دسته: تمام پشم، تمام ابریشم، دو رو ابریشم، تمام کرک، چله و گل ابریشم تقسیم می‌شوند. قالی‌های تمام پشم از دیگر انوع‌، ارزان تر هستند. جنس‌های کرک و ابریشم از بقیه گران تر می‌باشند.

اندازه قالی

تاثیر اندازه بر قیمت قالی بسیار مشخص است. بدیهی است هرچه فرش بزرگ تر باشد بافت آن زمان و انرژی بیشتری برده است. همچنین مواد اولیه بیشتری برای بافت فرش با ابعاد بزرگ‌تر استفاده می‌شود. قالی‌ها و گلیم‌ها بیشتر در اندازه‌های ۱.۵ متری، ۳ متری و ۶ متری بافته می‌شود.

فرش یا گلیم

اگر قیمت‌های فرش و گلیم را با هم مقایسه کنید متوجه تفاوت بسیار زیاد میان قیمت این دو محصول می‌شوید. فرش از گره زدن تار و پود به یک دیگر بافته می‌شود. اما گلیم از در هم تنیدن رشته‌های تار و پود به دست می‌آید. به همین دلیل کار و زحمت بافت گلیم بسیار کمتر از قالی است.

فرش ترکمنی دستباف – چند افسانه در خصوص فرش ترکمن

فرش ترکمنی دستباف، رنگ های گوناگونی دارد.
لاکی، قهوه ای، زیتونی، سیاه، سفید و اکثرا پس زمینه آن رنگ قرمز استفاده می‌شود.
این رنگ ها عموما طبیعی هستند و همین عامل بالا بودن کیفیت فرش ترکمن است.
اما سوال اینجاست که علت استفاده زیاد از رنگ قرمز یا لاکی در فرش ترکمن چیست؟

افسانه رنگ قرمز در فرش دستباف ترکمن صحرا

گفته می شود که شاهدختی، عاشق پسر چوپانی شده بود. پادشاه با ازدواج این دو، مخالفت می‌کند.
اما مخالفت شاه نمی‌تواند مانع عشق دختر شاه و پسر چوپان بشود.
پادشاه دخترش را زندانی می‌کند تا هوای عشق از سرش بیرون شود.
هر روز چوپان به نشانه پایبندی به محبتش مقداری از پشم گوسفندان را با کبوتری، به دختر می‌رساند.
دختر نیز با این پشم شروع به بافتن فرش می‌کند.
پادشاه که از وجود این رابطه‌ مخفیانه مطلع می‌شود، دستور می‌دهد که کبوتر را هنگام آمدن پیش دخترش شکار کنند.
روز بعد کبوتر رشته‌های درهم تنیده‌ محبت چوپان را به شاهزاده می‌رساند.
تا کبوتر بر ایوان اتاقشاهدخت می‌نشیند، تیری به سمتش پرتاب می‌شود.

اما کبوتر گزندی نمیبیند. تیر سینه‌ دخترک را میدرد.
جسم پرعشق و درحال گداز دختر بر قالی ناتمام می‌افتد و رنگ قالی از خونش سرخ می‌شود.
افسانه‌ دختر پادشاه در تمام بلاد می‌پیچد و پس از آن سرخی فرش‌ ترکمنی یادگاری از عشق ماندگار دختر پادشاه بوده است.

افسانه فرش دستباف ترکمن نماد صلح و زندگی

بخش اول

گفته می‌شود در نزدیکی شهر مرو، در منطقه‌ای صحرایی طایفه‌ای کوچک زندگی می‌کردند. .روزی این شایعه به طایفه می‌رسد که لشکر خلیفه سوم به سمت مرو در حرکت است و درحال لشکر کشی به مرو قصد نابودی این روستا را نیز دارد. مردم روستا برای یافتن چاره‌ای با هم مشورت می‌کردند. هرکس نظری می‌داد. یکی راه جنگ را پیشنهاد می‌کرد و دیگری توصیه‌ ترک روستا را می‌کرد. در این میان پیرزنی گفت: «به جنگ با خلیفه نروید. من به تنهایی پیش او خواهم رفت و مشکل را حل می‌کنم.» اما کسی به این زن توجه نکرد و تصمیم بر آن شد تا از روستاهای اطراف برای حل این مشکل کمک بگیرند. پیرزن به خانه برگشت و به بافتن قالی‌ که سال‌ها برای آن زحمت کشیده بود پرداخت.

زمانی که پیرزن آخرین گره قالی را زد، بلند شد و از خانه‌اش خارج شد. از دور صدای سم اسب‌های لشکر خلیفه شنیده می‌شود و ابرهای سیاه به روستا لشکر می‌کشند. پیرزن قالی را بیرون آورده، به بلندترین تپه صحرا برد و در انتظار رسیدن خلیفه و لشکرش نشست.

بخش دوم

زمانی که پیرزن فرش را پیش پای اسب خلیفه پهن کرد. خلیفه برای مدتی طولانی به قالی نگاه کرد. یک سوی قالی سواران و ارتش خلیفه بود و سویی دیگر پیرزن قالی باف.
پیرزن بر این قالی نقشی از خود زندگی بافته بود. در زمینه‌ قالی آن صحرای زیبای نزدیک مرو و روستای کوچک این طایفه نقش بسته بود. ریش سفیدان گوشه‌ای از قالی استراحت می‌کردند. کودکان مشغول بازی بودند. آسمان صاف و بی‌ابر بود.خورشید مهرش را به روستا می‌داد. حیات در جویبارها جاری بود و صوت دلنشین پرندگان در آسمان تمام قالی را پر کرده بود.

در گوشه‌ی دیگر قالی خورشید را غبار گرفته بود. خانه‌ها در آتش می‌سوخت.. ریش پیرمردان از خون سرخ شده بود. مرگ، حیات کودکان را به بازی گرفته بود. جوی خون خشک نمی‌شد و ارتش خلیفه روستا را نابود کرده بود و خاکستر روستا زیر سم اسب‌ها لگد کوب می‌شد. وقتی خلیفه این تصاویر را دید، گویی ناله‌های مردم بی گناه روستا در گوشش می‌پیچید. او پیام مادر زندگی و مهر را درک کرد. از نابود کردن روستا صرف نظر کرد. پس از آن بود که نقش زدن تصاویر موجودات زنده بر فرش ترکمنی ممنوع شد و جای آن را نقوش گل‌های گوناگون گرفت. که هرکدام نمادی از طبیعت، زندگی و عقاید ترکمن‌ها هستند.

نقش های فرش دستباف ترکمن صحرا

نقش های فرش دستباف ترکمن صحرا بسیار اصیل و نمادین هستند.
این نقش‌ها از یک یا چند نقش‌مایه شکل می‌گیرند که در تمام فرش تکرار می‌شوند.
نقش‌ های فرش ترکمن بازتاب دهنده‌ زندگی این قوم هستند.
بعضی از این نقش‌ها به مزارع، دامداری و چادرهای ترکمنان مربوط می‌شوند و همچینین به علت پیوند عمیق میان مردمان ترکمن و طبیعت، بسیاری از این نقش‌ها بازتاب دهنده نمادهایی از طبیعت و حیوانات هستند.

فیلپی گل – چمچمه – گجینه

برای مثال فیلپی گل به معنای نقش کف پای فیل است.
این گل نبستا بزرگی است که در فرش‌ها به کار می‌رود.
همچنین چمچمه به معنی قاشق گود و گجینه به معنای کجاوه از گل‌ها و نقش‌های فرش ترکمن هستند.
البته لازم به ذکر است که عشایر به دلیل فرهنگ و نوع زندگی خود نمیتوانند نقشمایه‌های پیچیده‌ای داشته باشند.

ماری گل

بعضی از گل‌های فرش ترکمن نیز نماد های قومیت‌ها و ایل‌های گوناگون است. برای مثال ماری گل (که به «کوشک داوان» نیز نامیده می‌شود) شاخص‌ترین نقش بین نقش های فرش ترکمن است که به نوعی امروزه نماد این قوم شناخته می‌شود. علت نام گذاری ماری گل به نام کوشک داون (جای پای شتر) ارزش بالای شتر در میان مردمان ترکمن است. ماری گل با گره‌های نازک و زیبا بافته می‌شود. این گل یک هشت ضلعی تکرار شونده است با نقشمایه‌های هندسی که در تمام حاشیه‌های قالی بافته می‌شود. یک طرح ساده‌ی رتیل مانند نیز از طرح‌های اصلی آن است.

نقش ماری گل در فرش ترکمنی اصلی‌ترین طرحی است که کار می‌رود. این گل مفهوم جای پای شتر را می‌دهد. شتر حیوانی است که فایده و سود بسیار زیادی برای مردم ترکمن دارد.. به خاطر سودمندی این حیوان، مردم ترکمن ارزش و اهمیت زیادی برای شتر قائل هستند.
این نماد تاجایی پیش رفته که می‌توان آن را در پرچم ترکمنستان نیز مشاهده کرد. در سمت چپ پرچم ترکمنستان، نواری قرمز رنگ قرار دارد که نقش چند گل بر آن درج شده است.. بالاترین گلی که در این طرح وجود دارد، نقش ماری گل است.

ویژگی‌های ماری گل در فرش ترکمن

بافندگان ترکمن به منظور اشاره به جایگاه شتر در زندگی خود، این طرح را با نام کوشک داوانی خلق کرده‌اند.
ساختار کلی ماری گل بر فرش ترکمن همان جای پای شتر است.
اگر به بالا و پایین طرح توجه کنید، دو شاخ قوچ را مشاهده می‌کنید. شاخ قوچ در میان گل های فرش دستباف ترکمن از طرح های مشهور است.
در مرکزیت ماری گل، ستاره‌ای هشت پر دیده می‌شود.. ستاره هشت پر در میان مردم ترکمن به صندوق گل نیز مشهور است.
در چهارسمت صندوق گل، یک طرح تکرار شونده دیده می‌شود. این طرح نماد سه پرنده است.
گویی بافنده ای که نقش جای پای شتر را بر فرش گره می‌زد، پرندگان را در بیشه دیده و به طرح کوشک داون، نقش سه پرنده را افزوده است.

این طرح در میان تمام اقوام ترکمن کاربرد دارد. هر قوم با تغییرات کوچکی این گل را در فرش ها و صنایع دستی خود استفاده می‌کنند.. در سایت تک باف نیز می‌توانید نمونه‌هایی از این گل را در فرش‌ها بیابید.

نقش طغر گل

نقش طغر گل نیز نمادی است از عقاب و به طایفه‌ جعفربای اختصاص دارد. این نقش اعتبار تاریخی نیز دارد و نماد طغرل سلجوغی است که بعد از پیروزی بر مسعود غزنوی درحالی وارد نیشابور شد که عقابی بر یک دست داشت. همچنین علاوه بر طغرل و شجاعت‌ها و دلاوری او دشت پهناور را به تصویر می‌کشد که محل زندگی ترکمن‌های کوچ نشین است.

حدود متراژ	6
رنگ زمینه	آجری